انواع یونجه و آشنایی با 10 نوع از ارقام گیاه یونجه

انواع یونجه

یونجه یکی از محبوب ترین گیاهان علوفه ایی است که در کشور های مختلف جهان برای تامین نیاز های خوراکی دام و طیور کشت می شود.

قدمت یونجه به تاریخ تمدن بشر می رسد. مبدا گیاه یونجه مرکز خاور نزدیک اسیای صغیر، قفقاز ایران و مناطق کوهستانی روسیه است. مرکز جغرافیایی یونجه را غالبا کشور ایران می دانند. باید گفت یونجه از مدت ها پیش زمانی که از آن در تاریخ ذکر شده است کشت می شد و هم اکنون نیز به طور وحشی در اکثر نقاط دنیا رشد می کند.

تاریخچه یونجه سرگذشت مهم ترین گیاه علوفه ای دنیا و اولین گیاه علوفه ای اهلی شده است که بشر اولیه اهمیت و ارزش آن را به عنوان غذای دام تشخیص داده است. با این حال مرکز جغرافیایی و به اصطلاح مبدا اصلی این گیاه را اکثرا کشور ایران می دانند که نام کلمه media به معنی ماد به همین لحاظ روی این گیاه اطلاق شده است.کلمه مدیکاگو نیز از همین کلمه گرفته شده است.

در ادامه، به برخی از انواع یونجه می پردازیم:

1. یونجه قرمز: یونجه قرمز یکی از انواع مهم یونجه است که به دلیل مزایای بالای تولید، خواص غذایی و قابلیت رشد کردن در اکثر مناطق، از جمله محبوب ترین انواع یونجه محسوب می شود.
2. یونجه سفید: این نوع یونجه در مناطقی با آب و هوای سرد و مرطوب کشت می شود و فوایدی از جمله تغذیه ی خوب دام، محافظت از خاک در برابر جریان آب و افزایش تولید در مزارع مختلف دارد.
3. یونجه برزیلی: یونجه برزیلی یا یونجه سودانی، یکی از انواع یونجه با بازدهی بالا و عملکرد برای تولید علوفه برای دام است. این نوع از انواع یونجه در مناطق گرمسیری کشت می شود.
4. یونجه لوسرن: یکی از محبوب ترین انواع یونجه، یونجه لوسلرن است که در مناطق مختلف جهان کشت می شود. این نوع یونجه به دلیل مزایایی مانند مقاومت در برابر بیماری های گیاهی و خصوصیات خوب خوراکی توانسته است جزو برترین نوع از انواع یونجه قرار گیرد.

ارقام مختلف یونجه(َAlfalfa cultivars)

ارقام یونجه موجود در ایران شامل ارقام خارجی و محلی است . ارقام یونجه محلی در مقایسه با ارقام اصلاح شده خارجی در دوسال اول کشت عملکرد متوسطی دارند ولی برای سالهای بعد میزان محصول این ارقام بهبود می یابد.

جهت انتخاب ارقام یونجه محلی یونجه بایستی به وضع جغرافیایی محل رشد گیاه توجه نمود بعنوان مثال چنانچه ارقام یونجه مقاوم به سرما مورد نظر باشد بایستی از یونجه های بومی مناطق سردسیر ( مانند یونجه همدانی) که به احتمال قوی دارای عوامل وراثتی مقاوم به سرما هستند استفاده نمود .

ارقام یونجه ایرانی

همدانی، بمی، یزدی، قره یونجه، بغدادی، ‌مهاجرانی، قره یونجه خورونده، هراتی، افغانی، فامنین و نیکشهری و ……

ارقام خارجی

ارقام یونجه موجود در بازارهای دنیا را بر حسب منطقه جغرافیایی آنها نامگذاری می کنند لذا ارقام مختلف یونجه خارجی به نام های یونجه آرژانتین، جنوب افریقا ، یونجه پرواس (مبدأ جنوب شرقی فرانسه ) ، یونجه بوفالو(مبدأ کانزاس ایالت متحده ، آمریکا) ، یونجه ویلیامس بورگ ( مبدأ کانزاس ) ، یونجه تالنت ( مبدا فرانسه ) ، یونجه ترکستان (مبدا ترکمنستان ) ،

یونجه هارایسان ( مبدا ترکستان ) ، یونجه اورستان ( مبدا ترکستان ) ، یونجه گریم ( مبدا آلمان ) ، یونجه کوزاک ( مبدا روسیه ) یونجه کانادایی ، یونجه رولاک (مبدا هندوستان) ، یونجه بالتیک ، یونجه هاردیگان ( رقم اصلاح شده مخصوص مناطق مرطوب و نسبتاً مرطوب ) ،

یونجه رنجر ( رقم اصلاح شده از یونجه های کوزاک 45% ، ترکستان 45% ، لاداک 10% از امریکا) ، یونجه آتلانتیک ، یونجه ناراگامنت ( یونجه اصلاح شده ) ماساسرسا (مبدا امریکا) و اخیرا یونجه cuf101( مبدا امریکا) و . . . صدها ارقام یونجه دیگر در جهان موجود است.

انواع یونجه ایرانی

یونجه همدان

مشخصه بارز این رقم رشد و نمو در مناطق سرد و مقاومت زیاد به سرمای زمستان است. یونجه همدانی نسبت به یونجه رنجر كه در گذشته برای كشت در مناطق سردسیر توصیه می شد برتری های زیادی دارد. یونجه همدانی رشد نسبی داشته و سالیانه بیش از 4 الی 5 چین بیشتر تولید نمی كند.

این گیاه دارای ساقه های بلند خشبی با شاخ و برگ به نسبت كم و بلندای بوته های آن به طور میانگین تا 85 سانتی متر می رسد و دارای برگ های متمایل به بنفش میباشد.

این گیاه نسبت به دیگر انواع یونجه به آب نیاز فراوانی دارد و هر 8 الی 10 روز بسته به منطقه آب و هوایی و نوع بافت خاک بایستی آبیاری شود. بیشینه عملكرد این رقم در زمان ظاهر شدن گل ها است. دانه های آن كوچك و درازای آن ها در حدود یك تا 1.2 میلی متر است.

یونجه یزدی

مشخصه بارز یونجه یزدی كیفیت و عملكرد بالای آن است. این رقم خاص مناطق معتدله بوده كه می توان آن را در مناطق به نسبت گرم و خشك نیز كشت كرد. بلندای بوته در این یونجه 50 الی 60 سانتی متر بوده ولی دارای شاخ و برگ به نسبت زیاد و برگ های بزرگتر است.

برگ ها از رقم همدانی بازتر بوده و میزان كرك در رقم یزدی بیشتر ازیونجه همدانی است. به علت گرم و خشك بودن منطقه، ساقه های آن قوی تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است

یونجه بغدادی

این نوع از انواع یونجه از عراق وارد ایران شده و بلندای بوته آن در حدود 100 سانتی متر است. برگ های آن بزرگ بوده و پوشیده از كرك و نیاز آبی آن بالاست. یونجه بغدادی ویژه مناطق گرمسیری بوده به همین خاطر در نواحی جنوبی ایران و استان خوزستان كشت می شود.

از ویژگی های بارز این گیاه مقاومت به گرماست به طوری كه در شرایطی مانند استان خوزستان بدون ركود در سرتاسر سال رشد می كند. یونجه بغدادی به طور میانگین سالیانه 10 چین در مناطقی مانند استان خوزستان تولید می كند.

یونجه بمی

یونجه بمی مانند انواع یونجه بغدادی ویژه مناطق حاره ای یا گرم است. بلندای متوسطی درحدود 60 الی 65 سانتی متر داشته و برگ های به نسبت بزرگی دارد. این رقم نیز سالیانه می تواند تا بیش از 10 چین تولید كند. مقاومت یونجه بمی در برابر گرما و خشكی بیشتر از رقم یزدی است. بذر یونجه بمی از یزدی بزرگتر است. برای كاشت در مناطق جیرفت و خوزستان و بم مناسب بوده، این رقم نیز مانند رقم یزدی به یونجه هفت چین معروف است.

رقم رنجر

این نوع از انواع یونجه چند ساله بوده و مرکز اصلی آن در آمریکاست. در اصل ترکیبی از انواع یونجه های هند، ترکیه و آمریکاست. این رقم در مقابل سرما مقاومت زیادی دارد. شکل ظاهری آن شبیه به رقم همدانی است ولی میزان محصول آن تا پنج برابر رقم همدانی است. ریشه اش در برابر بیماریها بخصوص “نماتود” مقاوم است. ارتفاع رقم رنجر از همدانی بیشتر است. ارتفاع و تعداد چین یونجه رنجر از همدانی بیشتر است.

قره یونجه

مركز تنوع اصلی آن منطقه آذربایجان است. نسبت به دیگر انواع یونجه در برابر سرما متحمل است و برای كشت به صورت یونجه یكساله و حتی دیم در مناطق سرد، به ویژه آذربایجان مناسب است. اكوتیپ های پر شماری از این گیاه وجود دارد كه می توان به اكوتیپ های اردوباد، بافتان و خواجه اشاره كرد.

در بین اكوتیپ های قره یونجه تنوع بسیار ارزشمندی وجود دارد. اكوتیپ هایی از این رقم برای تحمل شرایط تنش شوری و همچنین سرمای زمستانه وجود دارد. میانگین بلندا در این رقم در حدود 75 سانتی متر است و حدود 10 الی 11 گره درطول ساقه اصلی وجود دارد. شكل برگچه ها از نوع قلب وارونه یا “Obaordate” بوده و پیچش غلاف های این رقم از نوع چپ گرد است.

یونجه کدی

مرکز عمل آمدن آن آمریکاست. این یونجه در برابر سرما مقاوم است. به آب کمی نیاز دارد. در مناطق کوهستانی به صورت دیم کشت می شود به طوری که در ارتفاعات البرز، آذربایجان غربی و سایر مناطق سرد به خوبی رشد می کند. در مناطق معتدل هم در شرایط کم آبی محصول خوبی میدهد.

یونجه نیک شهری

ارتفاع بوته بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی متر است. برگها پهن و بزرگ بوده، مقاومت آن در برابر گرما بیش از سایر ارقام ایرانی است و تا دمای حدود ۵۰ درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل می کند ولی در سرمای50- درجه سانتی گراد از بین می رود. نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و در شرایط خوب زراعی تا ۲۰ تن علوفه خشک می توان تولید کرد و در یک سال زراعی بین ۱۷ تا ۱۸ چین از آن را می توان برداشت کرد.

یونجه پاسیفیک استار

رقم پاسیفیک استار یکی از محبوب ترین انواع یونجه از دسته یونجه های دو منظوره مناسب کشت آبی و دیم است که با دارا بودن طول عمر بالا قابلیت برش های مکرر در طول هر سال زراعی را نیز دارد. نسبت ساقه به برگ در این رقم بسیار عالی بوده و میانگین ارتفاع آن در حدود 100 سانتی متر است.

پاسیفیک استار با عدد دورمانسی 9 از انواع یونجه های بدون خواب بوده و مناسب کشت در مناطقی است که آب و هوای گرم و معتدل دارند. مناطق کشت شده از این رقم در آمریکا شامل ایالت های کالیفرنیا، نیومکزیکو، نوادا، آریزونا و تگزاس و همچنین در سایر نقاط جهان که دارای آب و هوای مشابه خاورمیانه و شمال آفریقا است.

یکی از خصوصیات بارز پاسیفیک استار مقاومت بالا در برابر تنش کم آبی است که می تواند راندمان تولید را حتی با افزایش فواصل دفعات آبیاری همچنان حفظ کند؛ لذا بهره وری مطلوبی نسبت به آب مصرفی دارد. این رقم به صورت اختصاصی و نظارت شده و منحصرا در دره امپریال ایالت کالیفرنیا، تحت همان شرایط جغرافیایی شدید که در آن رشد خواهد کرد تولید می شود.

یونجه خشک بهتر است یا یونجه تر؟

یونجه نگهداری شده به صورت خشک یا تر مزیت خاصی برای دام ندارد . گرچه ، مدارکی وجود دارد که علوفه تر میزان تولید شیر را افزایش میدهد. از طرف دیگر کیفیت بعنوان مهم ترین عامل ، تولید بالقوه شیر از جهت علوفه است.

زمانی که یونجه با میزان رطوبت بالاتر برداشت می شود ضایعات مزرعه ای کمتری دارد. از طرف دیگر برداشت و انبار کردن یونجه با رطوبت بالا خطرات زیادی را دارد.

هزینه های تولید یونجه نشان می دهد که هزینه های وسایل (خرید ، اجراء و نگهداری ) حدودا 40 درصد هزینه تولید یونجه خشک را تشکیل می دهد زیرا بسیاری از عملیات تولید علوفه خشک با دستگاه انجام می گیرد.